سه‌شنبه گذشته بود که «یو ونمینگ» مردی 82‌ساله ساکن شانگهای، برای درخواست کمک با کمیته محله سکونت خود تماس گرفت. «من نه فقط تمام داروهایم را مصرف کرده‌ام بلکه حتی هیچ چیزی برای خوردن هم در خانه ندارم. احساس وحشتناکی دارم. لطفا کمکم کنید». «ژانگ ژن» مسئول حزب کمونیست چین در آن منطقه، آن سوی خط با حوصله به حرف‌های پیرمردی که به کووید مبتلا شده بود گوش کرد و در نهایت به او گفت که قبلا پرونده را به مافوقش ارجاع داده است و فعلا کاری نمی‌تواند بکند. یو با عصبانیت پرسید: «یعنی من باید این‌قدر اینجا منتظر کمک بمانم تا بمیرم؟». ‌ژانگ با عصبانیت و بی‌حوصلگی جواب داد که «من هم در این موقعیت کاملا ناتوان هستم. نگران و عصبانی‌ام؛ اما کاری از دست ما برنمی‌آید. خودم هم نمی‌دانم چه کنم».

‌ژانگ در این مکالمه فاش کرد که علاوه بر «یو»، شهروندان دیگری هم بوده‌اند که در روزهای اخیر تماس‌هایی برای دریافت دارو و غذا و دیگر مایحتاج خود گرفته‌اند؛ اما مافوق‌هایش به این درخواست‌ها هم ترتیب اثر نداده‌ا‌ند. «شاید یک روز، زمانی که دیگر نتوانم این وضعیت را تحمل کنم، دست از کار بکشم؛ اما نمی‌دانم آن روز کی فرا می‌رسد».

از نظر اقتصادی، حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی چین به نوعی تحت قرنطینه قرار دارند. در شانگهای- قطب اقتصادی و کلان‌شهری که به دلیل شلوغی و جنب‌و‌جوش آن شناخته می‌شود و گاهی به آن «پاریس شرق» می‌گویند- برقراری دو هفته قرنطینه باعث ایجاد حس ناامیدی و خشم در بین 25 میلیون ساکن این پرجمعیت‌ترین شهر چین شده است.

کمبود شدید مواد غذایی در شانگهای برخی از ساکنان را مجبور به مبادله کالایی کرده است. انتقادات همه‌جانبه و گسترده از واکنش مقام‌های حزب کمونیست چین به این بحران باعث شده است تا سانسورچی‌ها و توجیه‌گران حکومت چین که در لاپوشانی اقدامات حکومت کمونیستی پکن بسیار کارآمد هستند، هم نتوانند از این وضعیت دفاع کنند. با وجود سانسور و محدودیت‌های گسترده شبکه‌های اجتماعی در چین، بسیاری از شهروندان شانگهای نه‌تنها نحوه مدیریت شیوع بیماری، بلکه روایت رسمی پکن از آنچه را رخ می‌دهد، نیز زیر سؤال می‌برند. حتی تصاویری از اعتراضات محلی در شبکه‌های اجتماعی چین آپلود شده که پس از ساعاتی پاک شده است. این تصاویر و گزارش‌ها از سوی سانسورچی‌های مورد حمایت حکومت پکن حذف شده‌اند؛ اما دوباره در شبکه‌های اجتماعی غربی مانند توییتر و فیس‌بوک - که هر دو در چین مسدود شده‌اند – منتشر شده‌اند تا واقعیت آنچه در شانگهای می‌گذرد از دیوار آهنین سانسور کمونیست‌های حاکم بر چین عبور کند. «هر روز حوادثی رخ می‌دهد که روایت غیر‌واقعی حکومت چین از آنچه را در شانگهای می‌گذرد نقش بر آب می‌کند». هفته گذشته یکی از ساکنان عادی این ابرشهر در یک مقاله در Weibo (شبکه اجتماعی تحت کنترل حکومت چین) با عنوان «صبر شانگهای به انتها رسیده است» به توصیف وضعیت بحرانی شانگهای پرداخت؛ اما این نوشته او به فاصله چند دقیقه پاک شد. با این حال، با وجود افزایش نارضایتی و خشم ساکنان شانگهای، نشانه خاصی از تغییر این رویه شکست‌خورده از سوی مقام‌های حزب حاکم به چشم نمی‌خورد. در روزهای اخیر روایت‌هایی از وضعیت مقام‌های شانگهای به طور گسترده در فضای مجازی خوانده شده است؛ از‌جمله روایتی درباره یک افسر بهداشت عمومی محلی 55‌ساله به نام «کیان ونشیونگ» که گفته می‌شود به دلیل فشار زیاد کاری و بی‌توجهی مقام‌های مافوق او، در دفتر کارش خودکشی کرد. مقامات مرگ او را تأیید کردند و پلیس هم علت مطرح‌شده درباره خودکشی او را رد نکرد.

 «هو شی‌جین» سردبیر سابق روزنامه دولتی گلوبال تایمز، به گاردین گفت که خودکشی این افسر بهداشت این باور را تشدید کرده است که مبارزه با همه‌گیری کووید در شانگهای، مقامات را مستأصل و آسیب‌پذیر کرده است؛ اما او اصرار دارد که با وجود این فاجعه، شانگهای «باید به روند فعلی برای پاک‌سازی کووید» ادامه دهد.

  سخنان او در روزهای اخیر از سوی بلندپایه‌ترین رهبران چین هم تکرار شده است. «شی جین‌پینگ»، رئیس‌جمهور چین، هفته گذشته گفت که «غلبه بر افکار فلج‌کننده، خستگی از مقابله با همه‌گیری و سستی ذهنی امری ضروری است». پس از آن هم «سان چون‌لان»، معاون نخست‌وزیر چین، تعهد تزلزل‌ناپذیر دولت به سیاست «کووید صفر» را تکرار کرد.  اما تنش بین مقاماتی که از این سیاست سخت‌گیرانه دفاع می‌کنند و مردمی که با کمبود مواد غذایی مواجه شده‌اند، معضل بزرگی را برای حکومت پکن آشکار کرده است.  به گفته پروفسور «جین داکت» یکی از ناظران تحولات سیاسی و اجتماعی چین که در دانشگاه گلاسکو تدریس می‌کند «بحران عرضه غذا در شانگهای یک موضوع کلیدی بوده که ساکنان این شهر را شگفت‌زده کرده و آنها را به زیر سؤال بردن استراتژی کووید صفر سوق داده است. مشکل این است که بدون تدارکات بهتر در تأمین مواد غذایی و سایر ملزومات، فشار برای کاهش محدودیت‌ها ادامه خواهد یافت؛ اما کاهش محدودیت‌ها به احتمال زیاد منجر به گسترش ویروس خواهد شد و شاهد صحنه‌هایی مانند آنچه در هنگ‌کنگ رقم خورد، خواهیم بود. در هر حال اعتراض و بی‌ثباتی امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد». کارشناسان می‌گویند که با وجود درخواست‌های فزاینده در خارج از چین برای کنارگذاشتن سیاست کووید صفر، سابقه نابخردانه پکن در واکسیناسیون جمعیت آسیب‌پذیر خود – به‌ویژه افراد بالای 60 سال - خطر بیشتری را برای سیستم مراقبت‌های بهداشتی این کشور به همراه خواهد داشت. تا 5 آوریل، بیش از 92 میلیون شهروند چینی 65ساله یا بالاتر هنوز سومین دز واکسن خود را دریافت نکرده بودند؛ دزی که آنها را از ابتلای شدید یا مرگ بر اثر ویروس ایمن می‌کرد. نکته نگران‌کننده‌تر این است که حدود 20 میلیون نفر از افراد 80 سال و بالاتر نیز هنوز به طور کامل واکسینه نشده‌اند. این واقعیت‌ها، همراه با استفاده از یک واکسن داخلی نه چندان مؤثر، انتخاب‌های پکن برای اتخاذ سیاست‌های آینده برای کنترل همه‌گیری را محدودتر کرده است.‌ «یانژونگ هوانگ» یکی از اعضای ارشد اندیشکده شورای روابط خارجی مستقر در نیویورک، می‌گوید: «ناتوانی و اشتباهات مهلک رهبران چین در کنترل همه‌گیری که به طور سؤال‌برانگیزی از این کشور آغاز شد، نمایان شده است. پکن باید به جای اینکه از همه جمعیت – پیر و جوان – بخواهد تا در خانه حبس شوند، باید بر متقاعدکردن شهروندان سالخورده برای دریافت سه دز واکسن تمرکز کند و ابتدا قرص‌های ضد ویروس را در دسترس آنها قرار دهد. آنها همچنین باید واکسن مؤثر فایزر را برای عرضه در سراسر کشور فورا تأیید کنند».  «جین داکت» معتقد است که اصرار رهبران چین بر سیاست شکست‌خورده و پرهزینه کووید صفر برای نمایش برتری نظام سیاسی چین است.‌ هفته گذشته، با وجود گزارش‌هایی مبنی بر کمبود مواد غذایی در شانگهای، مهم‌ترین مرکز مالی چین، شی جین‌پینگ دوباره از این سیاست تمجید کرد. شی با اشاره به بازی‌های المپیک زمستانی که اخیرا در این کشور برگزار شد، گفت: «همان‌طور که برخی از ورزشکاران گفته‌اند، اگر مدال طلا برای پاسخ به همه‌گیری وجود داشته باشد، چین شایسته دریافت این مدال طلاست».  آنچه در شانگهای و دیگر نقاط چین اتفاق افتاده، به طور قطع در آستانه بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست در اواخر سال جاری، پیامدهای سیاسی خواهد داشت.  به گفته «ویکتور شی» کارشناس چین در دانشگاه کالیفرنیا، «حزب کمونیست معمولا مایل است نشست‌های کنگره در شرایطی برگزار شود که یک محیط اقتصادی و سیاسی آرام و بدون تنش بر کشور حکمفرما باشد. اما همه‌گیری کووید و روش‌های نادرست و جنجالی که حکومت چین به اجرا گذاشته، محیطی بسیار چالش‌برانگیز برای حزب ایجاد کرده است».  برای ساکنان شانگهای که به بی‌علاقگی به سیاست شهره هستند، مسئله مهم اکنون عبور از این دوره سرشار از آشفتگی و بحران است.  «یو» که مانند بسیاری از مردم چین تحت سانسور رسانه‌ای حزب کمونیست قرار دارد و نمی‌داند دقیقا در کشورش چه می‌گذرد، در پایان تماس، از ژانگ، دبیر محلی حزب پرسید: «آیا در دیگر شهرهای کشورمان هم وضعیت همین گونه است؟» ژانگ هم با گفتن «نمی‌دانم شانگهای چگونه به این وضع گرفتار شد، آهی کشید و تماس را تمام کرد».

 متن این مکالمه در ویچت منتشر شد، اما از دید سانسورچی‌ها پنهان نماند و در مدت کوتاهی حذف شد. دو روز بعد رسانه‌های دولتی خبر دادند که حال «یو» وخیم شده و به بیمارستان فرستاده شده است. بعد از آن دیگر از سرنوشت یو خبری منتشر نشد.

 شانگهای چگونه به اینجا رسید؟

 حکومت چین دلیل قرنطینه کامل شانگهای را مشاهده موارد ابتلا به اومیکرون در این شهر عنوان کرده است. حدود یک ماه پیش که برای نخستین بار سویه اومیکرون ویروس کرونا در شانگهای دیده شد، محدودیت‌های رفت‌وآمد فقط در مناطق خاصی اجرا شد. اما بعد به دنبال گسترش میزان ابتلا، مسئولان، شهر را به دو قسمت تقسیم کردند که هر یک از آنها مقررات خودش را داشت. سپس به‌دلیل میزان بالای ابتلا به کرونا، محدودیت‌ها گسترده‌تر شد و کل شانگهای 25 میلیون نفری را در برگرفت. به این ترتیب، از مردم شانگهای خواسته شد که در خانه‌های خود بمانند. آنها اجازه ندارند حتی به دلایل ضروری مانند خرید مواد غذایی از محل اقامتشان خارج شوند. مردم شانگهای در صورت ابتلا، حتی اگر بیماری آنها ملایم یا بدون علائم باشد، حق ندارند خودشان را در خانه‌هایشان قرنطینه کنند بلکه باید راهی مراکز قرنطینه شوند، مکان‌هایی که به گفته منتقدان بسیار شلوغ هستند و شرایط چندان مناسبی ندارند. اما قوانین سختگیرانه موجب نارضایتی‌ها و خشم ساکنان این شهر شده است، از جمله اینکه براساس این قوانین، کودکان در صورت ابتلا به کرونا از والدینشان جدا می‌شوند. البته مقام‌های شانگهای بعدا به والدینی که خودشان هم مبتلا شده بودند اجازه دادند به فرزندانشان در مراکز قرنطینه ملحق شوند.

 نشانه‌های وخامت وضعیت اقتصادی

داده‌های ماه مارس 2022 نشان می‌دهد اقتصاد چین در بدترین وضعیت از اوایل سال 2020 و آغاز همه‌گیری کرونا قرار داد. افزایش نرخ بی‌کاری، کاهش شدید تولید و افت خرده‌فروشی بیانگر آسیب اولیه ناشی از قرنطینه شهرهای بزرگ چین از جمله شانگهای است که در ماه آوریل تشدید خواهد شد. به نوشته بلومبرگ، در حالی که رشد تولید ناخالص داخلی چین در سه‌ماهه اول سال میلادی 4.8 درصد بوده است، پس از قرنطینه چند منطقه چین به دلیل شیوع کرونا، نرخ بی‌کاری به 5.8 درصد افزایش یافت که بالاترین میزان از اوایل همه‌گیری است. همچنین خرده‌فروشی در چین نسبت به سال گذشته 3.5 درصد کاهش یافته و سرمایه‌گذاری نیز در سه ماه اول سال میلادی جاری 9.3 درصد کاهش یافته است.

در سه ماه اول سال همچنین سرعت رشد اقتصادی چین نیز تضعیف شده و نرخ بی‌کاری مورد بررسی در ماه مارس به 5.8 درصد رسید که بالاترین میزان از می ‌2020 است. به گفته کارشناسان اقتصادی، شاخص‌های سه ماه نخست میزان کامل آسیبی را که قرنطینه‌ به اقتصاد چین وارد کرده است، نشان نمی‌دهد؛ چون قرنطینه‌های ناشی از افزایش موارد ابتلا به کرونا در چین از اواخر ماه مارس، سومین ماه سال میلادی، با قرنطینه شهر 25‌میلیون‌نفری شانگهای، مرکز مالی و تجاری، آغاز شده است. پس از شانگهای، چند شهر و منطقه دیگر چین از‌‌‌جمله سوژو و بخش‌هایی از ژنگژو نیز برای مقابله با کرونا تحت قرنطینه یا محدودیت‌های شدید قرار گرفتند و این وضعیت، تولیدکنندگانی مانند شرکت مونتاژکننده گوشی‌های آیفون را نیز مجبور به توقف تولید کرده‌ است.‌«لورا هی»، تحلیلگر اقتصاد چین، با هشدار نسبت به تأثیر تداوم قرنطینه شهرهای چین بر اقتصاد جهان در سی‌ان‌ان می‌نویسد: «چین، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده بسیاری از مواد خام جهان و بزرگ‌ترین تولیدکننده برخی کالاها از‌جمله پنل‌های خورشیدی است و طبیعی است که کاهش حتی محدود نرخ رشد آن بر بازارهای مالی تأثیر می‌گذارد. برای پیش‌بینی افق بازارهای مالی، توجه به تحولات در چین ضروری است. در هفته‌‌‌های اخیر، سیاست چین در قبال همه‌گیری کرونا مورد توجه سرمایه‌گذاران و بانک‌های مرکزی بوده؛ زیرا دولت چین طبق این سیاست، شانگهای و تعدادی دیگر از شهرهای بزرگ را قرنطینه کرده است و احتمالا دوره قرنطینه طولانی خواهد بود. شانگهای با جمعیت بیش از 25 میلیون نفر، شهری بندری در شرق چین است. در واقع، این شهر، بزرگ‌ترین و ثروتمندترین شهر چین و یکی از شهرهای بزرگ جهان است.

این شهر و شهر مجاور آن، یعنی کانشان که چندی پیش قرنطینه شد، نقش بسیار مهمی در اقتصاد جهان دارند. با توجه به اینکه مشخص نیست دولت چین چه وقت از سخت‌گیری‌ها درباره مقابله با همه‌گیری کرونا خواهد کاست، نگرانی‌ها درباره خساراتی که این تدابیر برای اقتصاد جهان خواهد داشت، افزایش یافته است. واقعیت این است که قرنطینه شانگهای موج‌هایی از شوک به اقتصاد جهان می‌‌‌فرستد و کاملا طبیعی است که سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی درباره این شوک نگران باشند. در‌حال‌حاضر، شانگهای مرکز شیوع کرونا در چین است؛ اما بنا بر گزارش‌های منتشرشده، 45 شهر دیگر چین نیز به‌طور کامل یا نسبی قرنطینه شده‌اند. 25‌ درصد جمعیت چین در این شهرها زندگی می‌کنند و شهرهای یادشده 40 ‌درصد تولید ناخالص داخلی چین را تشکیل می‌دهند.

دلایل نگرانی  جهانی از ‌ قرنطینه  در چین

نخستین دلیل، نقش بزرگ شانگهای در تولید ناخالص داخلی چین است. تولید ناخالص داخلی شانگهای چهار‌هزارو 300 میلیارد یوآن معادل 680 میلیارد دلار است. سومین بورس بزرگ جهان از لحاظ ارزش شرکت‌ها در آن مستقر است و نیز شانگهای از لحاظ تعداد میلیاردرها در جایگاه پنجم جهان قرار دارد. همچنین شانگهای جذاب‌ترین مقصد برای شرکت‌های بین‌المللی است که مایل هستند در چین به فعالیت بپردازند. ارزش بورس شانگهای که در سال 1990 تأسیس شد، بیش از هفت‌هزارو 300 میلیارد دلار است و این بورس پس از بورس نیویورک و لندن، در جایگاه سوم جهان قرار دارد. فعالیت بورس شانگهای، با وجود قرنطینه ادامه دارد، اما برخی بانک‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری با دشواری مشغول فعالیت هستند.

دومین دلیل، تجارت است. شانگهای حدود چهار درصد تولید ناخالص داخلی چین را تشکیل می‌دهد، اما سهم آن در کل تجارت خارجی چین بیش از 10‌ درصد است. بندر شانگهای، پرترافیک‌ترین بندر کشتی‌های کانتینری جهان است و میزان فعالیت‌‌‌های آن چهار برابر بندر لس‌آنجلس آمریکاست. نکته دیگر این است که شانگهای، هاب بزرگ هوانوردی در آسیاست. فرودگاه‌‌‌های این شهر سال 2019 به بیش از 122 میلیون مسافر خدمات ارائه کردند و به این ترتیب، شانگهای پس از لندن، نیویورک و توکیو، چهارمین هاب پرترافیک هواپیمایی جهان است. اما شیوع کرونا در فعالیت‌‌‌های مختلف شهر، اختلال‌‌‌های جدی به وجود آورده است و این یعنی اختلال‌های عمیق‌تر و فراگیر‌تر در زنجیره‌های بین‌المللی تأمین انواع کالاها.

 سومین دلیل، اهمیت زیاد قرنطینه شانگهای برای اقتصاد جهان و نقش این بندر در تولید و فناوری است. منطقه شانگهای که شامل کانشان و چند شهر شرقی دیگر است، یک هاب بزرگ فعالیت صنایع گوناگون، از خودروسازی گرفته تا تولید نیمه‌هادی‌ها است. دو شرکت فولکس‌واگن و جنرال‌موتورز در این منطقه کارخانه دارند و نخستین کارخانه عظیم شرکت تسلا در آسیا، در شانگهای مستقر است. پس از اعمال محدودیت‌ها، کارخانه‌های فولکس‌واگن، تسلا و بسیاری دیگر از کارخانه‌ها در شانگهای هفته‌ها تعطیل بودند که این یعنی زنجیره‌‌‌ عرضه برای خودرو و تجهیزات الکترونیکی دچار اختلال بوده است. با توجه به ارتباط‌های تجاری قوی‌ای که بین شانگهای و کشورهای شرق آسیا وجود دارد، اختلال‌‌‌های یادشده بر اقتصاد این کشورها اثر منفی داشته است. همچنین نقش بزرگ چین در تولید کارخانه‌ای جهان سبب می‌شود هر‌گونه اختلال در فعالیت‌های این کشور، نگرانی‌هایی در کل جهان به وجود آورد.