آشنایی با ترموکس با پیام رسون

 «پیروز» را دیگر تقریبا همه ایران می‌شناسند؛ همان که حدود 10 ماه پیش از «ایران» و «فیروز» زاده شد و در اولین روزها برادران خود را از دست داد. حالا او به نمادی از حفظ حیوانات در برابر انقراض تبدیل شده است؛ نمادی که این روزها بر تخت بیمارستان دراز کشید و رفت. با‌این‌حال نه تنها پیروز که جانوران و حتی گیاهان زیادی در ایران و البته جهان هستند که وضعیت خوبی ندارند. حالا شاید یکی از اساسی‌ترین سؤالاتی که می‌توان پرسید، این است که چرا پیروز و دیگر حیوانات به این وضعیت دچار شده‌اند؟ چرا حیوانات و صد‌البته گیاهان در معرض نابودی کامل قرار می‌گیرند؟

 انسان متهم ردیف اول

اولین عاملی که در انقراض گونه‌ها تأثیر دارد، تخریب زیستگاه است و پس از آن و در رتبه بعدی، شکار بیشترین تقصیر را دارد. به گفته یک فعال محیط زیست و دکترای تنوع زیستی، «وقتی زیستگاه گونه‌ها تخریب می‌شود، رفته‌رفته خودشان هم از بین می‌روند. برای مثال یوز آسیایی در بخش وسیعی از آسیا زندگی می‌کرد؛ اما به‌مرور زیستگاهش از بین رفت و فقط به مناطقی در ایران محدود شد و تعداد آن کاهش پیدا کرد». انسان در ازبین‌رفتن زیستگاه حیوانات و گیاهان نقش مهمی دارد. کارشناسان مدت‌هاست درباره از‌بین‌رفتن پوشش‌های گیاهی نظیر جنگل‌ها در ایران هشدار می‌دهند. روژان نظری بیماری‌های نهال‌ها، آتش‌سوزی‌های عمدتا عمدی برای تغییر اراضی، ویلاسازی، قاچاق چوب و... را از مهم‌ترین عواملی می‌داند که جنگل‌ها و گونه‌های گیاهی را در خطر نابودی قرار داده‌اند: «جمعیت انسانی در ایران 85 میلیون است؛ اما نکته جالب این است که جمعیت دام به 120 میلیون هم می‌رسد! چرای بی‌رویه دام یکی از معضلات در حفظ پوشش گیاهی است؛ چراکه دام اجازه نمی‌دهد درخت‌های جدید رشد کند». در‌این‌میان جوامع محلی مانند یک شمشیر دولبه عمل می‌کنند که هم می‌توانند در حفظ محیط زیست کمک کنند و هم با اقدامات و برداشت‌های بی‌رویه خود، محیط را از بین ببرند. به گفته نظری، در بسیاری موارد برداشت‌های بی‌رویه به دلیل فقر و تأمین نیازهای زندگی صورت نمی‌گیرد‌ بلکه بسیاری از کسانی که به قاچاق چوب یا شکار پرندگان مهاجر مشغول‌اند، وضع مالی خوبی هم دارند. این کارشناس محیط زیست، توضیح می‌دهد که انقراض، فقط موجوداتی مانند یوز و گوزن زرد را تهدید نمی‌کند؛ بلکه موجودات زیادی هستند که در معرض نابودی کامل قرار دارند: «آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس یکی از دلایل از‌بین‌رفتن سنجاب ایرانی است. شکار هم دلیل دیگری است که جمعیت این جانور را کاهش داده است. امروز تعداد سنجاب در زاگرس کم شده است و علاوه‌برآن این گونه برای فروش به شهرهای دیگر برده شده که برای محل جدید آن را به‌صورت یک گونه مهاجم کرده است. زنبور یکی دیگر از گونه‌هایی است که در معرض خطر قرار گرفته است. نظری نقش مردم را در این زمینه مهم می‌داند: «مردم برای به‌دست‌آوردن عسل وحشی به طبیعت می‌روند و با این کار زنبور عسل را در معرض خطر انقراض قرار داده‌اند». موجودات دیگری هم هستند که او نام می‌برد: «ماهی کور که زیستگاه آن در غارهای لرستان و خوزستان است، ماهی حساسی است. حضور گردشگر در آن مناطق، باعث محدود‌شدن زیستگاه و آلودگی ناشی از زباله و کاهش جمعیت این نوع ماهی می‌شود. سمندر لرستانی هم زیستگاهش در این دو شهر است و در خطر قرار دارد. گاهی حتی دیده شده که این جانور را در سفره هفت‌سین قرار می‌دهند! موجودات دیگری مانند فوک خزری، لاک‌پشت پوزه عقابی و گربه شنی هم در معرض انقراض‌اند که درباره آن کمتر صحبت شده‌ است. زیستگاه‌های آنها به دلیل تغییر کاربری اراضی، ویلاسازی و گسترش شهرها در معرض خطر قرار گرفته‌اند».

 انقراض موجودات از جنگل تا دریا و بیابان

به گفته نظری لیست بلندی از موجودات در خطر انقراض وجود دارد که نامی از آنها در میان نیست، تعدادی از آنها در دریاها و تالاب‌ها قرار دارند: «زنجیره حیات به هم وصل است. فیتوپلانکتون‌ها که ریزترین موجودات دریایی هستند و بیش از 60 درصد اکسیژن جهان را تولید می‌کنند، در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند». نظری ادامه می‌دهد: «خطر آلودگی دریا و سدسازی‌ها فیتوپلانکتون‌ها را در خطر قرار داده‌اند. آب‌شیرین‌کن‌ها هم در این موضوع نقش داشته‌اند و اکوسیستم جوامع دریایی را به هم ریخته‌اند». تالاب‌های زیادی هم در ایران یا خشک شده‌اند یا به سمت خشک‌شدن پیش می‌روند. ازجمله این تالاب‌ها، هامون است که از خارج از ایران تهدید و به خشکی دچار شد، طبق گفته این دکترای تنوع زیستی: «افغانستان سد کمال‌خان را بر روی هیرمند احداث کرد. اکنون هم در‌حال احداث سد بخش‌آباد بر روی فراه رود است، منبع تغدیه هامون این دو رود بود و این سدها خشکی هامون را به دنبال داشته و خواهد داشت. خشکی هامون هم باعث از‌بین‌رفتن حیوانات و گیاهان در این منطقه شده، برای مثال گاومیش‌هایی در آن وجود دارد که منبع درآمد مردم بود و اکنون در‌حال از‌بین‌رفتن هستند». خشک‌شدن تالاب‌ها همچنین پرندگان را در معرض خطر قرار می‌دهد. یکی از پرندگانی که نام آن را زیاد شنیده‌ایم، درنای سیبری است که در معرض انقراض قرار دارد. نظری به بیابان‌ها هم اشاره می‌کند: «در بیابان‌ها هم گونه‌هایی مانند مارها و نوعی موش در معرض خطرند که جاده‌سازی‌ها، حضور آفرودها و مالچ‌پاشی بر زندگی آنها تأثیرگذار بوده است. حتی بوته‌ها ممکن است زیستگاه چند حشره باشد و مالچ‌پاشی باعث از‌بین‌رفتن آنها می‌شود».

 گونه‌های گیاهی در خطر نابودی هستند

توجه به موضوع انقراض جنبه‌های دیگری هم دارد. سرپرست دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: «تمرکز بیش از اندازه بر یک گونه می‌تواند باعث شود سایر گونه‌ها مورد بی‌توجهی قرار بگیرند. برای مثال اگر فقط یوز ایرانی نجات پیدا کند، این موجود زنده بماند و چه غذایی را بخورد؟». یوسف مرادی تأکید کرد: «ایجاد تعادل میان گونه‌های مختلف، موضوع مهمی است. موجودات زنده به‌صورت یک زنجیره به هم متصل‌اند و در پایین‌ترین بخش زنجیر گونه‌های گیاهی وجود دارند. اگر برای مثال یوز نجات پیدا کند اما گونه‌های گیاهی که طعمه‌های یوز را تغذیه می‌کنند، از بین بروند، تلاش شما بی‌ثمر است». به گفته این مدیر دولتی، ایران در صد سال گذشته حدود هشت میلیون هکتار از جنگل‌هایش را از دست داده است و اگر این جنگل‌ها نجات داده نشوند، تنوع زیستی کشور در بخش‌های گیاهی و جانوری تا حد زیادی از دست خواهند رفت: «پلنگ را نمی‌توان در بیابان نگه داشت و نیاز به تغذیه از بز کوهی دارد، بز کوهی هم نیاز به پوشش گیاهی دارد». او هم به سنجاب ایرانی اشاره می‌کند: «سنجاب گونه دیگری است که بازار آن در تهران و شهرهای دیگر به‌عنوان حیوان خانگی گرم است. سنجاب‌های زاگرس سر از خانه‌ها درمی‌آورند». او به موضوع مهمی اشاره می‌کند: «مسئله مدیریت پسماندها هم موضوع دیگری است که تعادل زیستی را در طبیعت کشور به هم ریخته است. در زاگرس پسماندها مدیریت نشده است و این موضوع باعث شده تعداد بعضی گونه‌ها مانند کلاغ افزایش بیابد. وقتی گونه‌ای زیاد شود گونه‌های دیگر را از بین می‌برد. کلاغ تخم دارکوب را می‌خورد و به همین دلیل از تعداد این‌گونه کم شده است. کار دارکوب حجامت درخت‌های بلوط است و اگر دارکوب این کار را نکند، کرم و پروانه بلوط‌خوار و به‌طور‌کلی آفت درخت زیاد می‌شود و این آفت‌ها بلوط را خشک می‌کند». به گفته مرادی: «ما در ایران سالانه 400 میلیارد مترمکعب بارش داریم که 270 میلیارد مترمکعب از آن تبخیر می‌شود و فقط 130 میلیارد مترمکعب باقی می‌ماند. این میزان هم عمدتا به دلیل وجود جنگل تبخیر نمی‌شوند. اگر پوشش جنگلی زاگرس از بین برود، رودی باقی نمی‌ماند و بعد از آن سایر گونه‌های جانوری و حتی انسان هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. اگر زاگرس نباشد، رودها نیستند، اکسیژن حاصل از آن هم دیگر نخواهد بود و ریزگردهایی که از غرب کشور وارد می‌شود، بخش‌های زیادی از کشور را در بر می‌گیرد». مرادی بیان می‌کند: «در جنگل‌ها توسعه بی‎‌خردانه باعث از‌بین‌رفتن گونه‌های گیاهی شده است، برای مثال عبور 10 هزار کیلومتر لوله گاز از بین جنگل‌های زاگرس تعداد زیادی درخت در این منطقه را از بین برده است. در‌حالی‌که این خط لوله باید از دامنه شرقی زاگرس منتقل ‌عبور می‌کرد، برای کاهش هزینه‌ها از وسط جنگل عبور داده شد. حتی طبق قرارداد، باید به ازای هر درخت بلوط سه درخت کاشته شود، اما مسئولان این پروژه بعد از گذشت 30 سال از احداث خط لوله بگویند کدام درخت را در این منطقه کاشته‌اند؟». موسیر از گونه‌های گیاهی در معرض خطر است که بسیاری از مردم از این موضوع بی‌اطلاع هستند. مرادی می‌گوید در‌این‌باره هشدار داده شده است: «سازمان منابع طبیعی در منطقه زاگرس درباره چیدن موسیر به‌عنوان یک گیاه در حال انقراض هشدار داده است، اما دیده می‌شود که در فصل برداشت، از کردستان تا یاسوج در حوزه جنوبی زاگرس بازار فروش گیاهان دارویی وجود دارد و مردم به توصیه‌ها درباره جلوگیری از کندن گیاهان کوهی توجهی ندارند. خرس، بز کوهی، پلنگ، سنجاب و‌... وقتی دچار بیماری می‌شوند، از این گیاهان برای بهبود خود استفاده می‌کنند». به گفته او، بیش از هشت‌هزار گونه گیاهی در منابع طبیعی ایران وجود دارد و کشور ما از 13 اقلیم جهان، 11 اقلیم را دارد؛ به همین دلیل گونه‌های گیاهی و جانوری در ایران بسیار متنوع هستند.

 نابودی گیاه و جانور به جنگل‌های شمال رسیده است

سرپرست دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور بیان کرد: «در فریدونکنار برای پرندگان مهاجر دامگاه ایجاد می‌کنند. باید به داد این پرنده‌ها برسیم». مرادی تأکید می‌کند: «‌سالانه چند میلیون پرنده مهاجر به ایران می‌آید، اما ایران به‌عنوان سیاهچاله این پرنده‌ها عمل می‌کند، یعنی پرنده‌هایی مانند غاز، اردک و قو در اینجا شکار و مصرف می‌شوند. در جامعه محلی استفاده از پرندگان مهاجر به‌عنوان یک غذای افتخارآمیز و لوکس به حساب می‎‌آید». مدیریت پسماندها در هیرکانی موضع دیگری است که تنوع زیستی در این بخش از کشور را تهدید می‌کند. به گفته او، ارتفاع پسماندها در سراوان به بیش از صد متر رسیده است که به دنبال آن گراز و کلاغ در این منطقه زیاد خواهد شد. عقاب‌ها در این منطقه برای به‌دست‌آوردن غذا تنبل می‌شوند و به دنبال آفت نخواهند گشت. درواقع زیست این پرندگان تغییر کرده است.

 سگ‌های ولگرد آفت دیگری برای محیط زیست

سرپرست دفتر آموزش، ترویج و مشارکت‌های مردمی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اعلام می‌کند: «سه میلیون سگ ولگرد در کشور وجود دارد و این در بحث تنوع زیستی بسیار خطرساز است. سگ‌ها در هر زایش تا 10 توله به دنیا می‌آورند و می‌توانند با بقیه حیوانات از‌جمله گرگ آمیزش کنند. سگ‌ها معمولا ترسی از درگیری با گونه‌های دیگر ندارند. اکنون در اطراف پسماندهای جزیره هرمز سگ‌های زیادی جمع شده‌اند و این برای گونه‌های دیگر و انسان‌ها خطرساز است».

 برای نجات موجودات در حال انقراض چه کنیم؟

نظری آموزش را به‌عنوان یک راه‌حل عنوان می‌کند: «آموزش می‌تواند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشد. مصرف‌گرایی باعث زیادشدن شکار شده است؛ چراکه مواردی مانند چرم از حیوانات به دست می‌آید». به گفته او باید درباره بحث عدالت زیستی در محیط زیست مردم را آگاه کنیم؛ چراکه ارزش حیات گونه‌های زیستی الزاما به دلیل فایده آنها برای انسان نیست و این موجودات به خودی خود ارزشمند هستند و باید به حضور تمام گونه‌ها احترام بگذاریم. چون انسان شعورمند است به این معنا نیست که باید با گونه‌های دیگر به‌عنوان یک وسیله رفتار کند. توصیه او این است که: «باید روی درخت‌داری سرمایه‌گذاری کنیم. درخت‌ها را به دلایل گوناگون از بین می‌برند و وعده می‌دهند که نهال می‌کاریم، اما معمولا درختی کاشته نمی‌شود. درواقع درخت‌های 700، 800‌ساله را که مانند الماس ارزشمند هستند، قطع می‌کنند تا نهال بکارند، تازه همان نهال‌ها هم کاشته نمی‌شود یا به وسیله دام از بین می‌رود». مرادی هم توصیه‌های دیگری دارد: «باید تمام جنگل‌هایی را که در صد سال گذشته تخریب شده است، بازیابی کنیم. راهی جز این کار نداریم. زاگرس به‌شدت پیر شده است و وقتی یک منطقه جنگلی پیر می‌شود، آغوش خود را به روی مرگ باز می‌کند. ما باید به داد شش میلیون هکتار جنگل زاگرس برسیم. ما در حوزه هیرکانی نیاز به جنگل‌بانان زیادی داریم. علاوه بر آن نیاز به جذب مشارکت مردم محلی داریم تا جامعه هیرکانی را به سمت کاشت ببریم». وی تأکید می‌کند: «مرکز آموزش سازمان محیط زیست باید در این زمینه ورود کند و حتی کتاب آموزشی برای مدارس در این مناطق تهیه شود. سال قبل گفته شد بازار فریدونکنار بسته شده است، اما الان مردم سر خیابان بازارها را ایجاد می‌کنند و یک شبکه تلفنی گسترده دارند. باید استفاده از این پرنده‌ها به‌صورت یک امر ناپسند در مناطق شمالی دربیاید. محلی‌ها باید در این منطقه در زمینه گردشگری فعال شوند تا شکار نکنند». به گفته او، در برزیل 40 میلیون هکتار مرتع وجود دارد و این کشور گوشت تمام کشورهای مسلمان را تأمین می‌کند، اما در ایران با وجود 80 میلیون هکتار مرتع، نه‌تنها نیاز به واردات گوشت وجود دارد‌ بلکه همین مراتع هم در‌حال نابودی است. این نشان می‌دهد باید در زمینه مراتع مدیریت صورت بگیرد. مرادی می‌گوید از 130 میلیارد مترمکعب آبی که از بارش‌ها در کشور باقی می‌ماند، 90 میلیارد مترمکعب آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. در‌حالی‌که ما باید میزان مصرف آب در کشاورزی باید به 30 تا 50 میلیارد برسد.

بازاریابی پیامکی ، بهترین روش تبلیغ

زمانی‌که آخرین فرصت برای احیای توافق هسته‌ای با برآورد‌ها و تحلیل‌هایی که حالا مشخص شده درست نبوده، از دست رفت. شاید کسی فکر نمی‌کرد که سرعت تحولات به‌حدی زیاد شود که دیگر مجالی برای تامل بیشتر پیرامون آنچه بسیاری از تحلیلگران، خطای محاسباتی تصمیم‌گیران حوزه سیاست‌خارجی می‌دانند، نباشد. تابستان داغی که مطرح شدن خبر حضور پهپادهای ایرانی در حمله روسیه به اوکراین با آخرین روزهای مذاکره برای دستیابی به توافق برای احیای برجام، همزمان شد، آغاز روندی بود که امروز را به روزهای پائیزی سیاست‌خارجی و نگرانی از زمستان سخت بدل کرد. چنین شرایطی البته سابقه‌ای در افکار عمومی ایران دارد. مرور سال‌های نه‌چندان دور، در دولت دوم محمود ‌احمدی‌نژاد به‌وضوح نشان می‌دهد که ایران در عرصه سیاست‌خارجی بار دیگر در حال تجربه‌ای آزموده است؛ هرچند در فضای دیپلماسی، تکرار دوباره یک اجماع جهانی علیه ایران تبعات به‌مراتب سخت‌تری را از تجربه پیشین به همراه خواهد داشت؛ انزوایی که 6 قطعنامه ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد برای ایران به‌ارمغان آورد، چیزی نیست که به آسانی از یاد برود.

پارلمان اروپا
تصمیم پارلمان اروپا برای قرار دادن سپاه پاسداران به‌عنوان یکی از نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در لیست گروه‌های تروریستی، جدیدترین اقدام قاره‌سبز در فرآیند افزایش تنش با ایران است. اتحادیه اروپا پیش از این نیز سه بسته تحریمی را علیه ایران وضع کرده و چهارمین بسته تحریمی شامل 18 شخص حقیقی و 19 نهاد، روز دوشنبه در این اتحادیه به بحث گذاشته شد. یکی از دیپلمات‌های اروپایی به رویترز گفته بود که چهارمین بسته تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی روز دوشنبه تصویب می‌شود و دیپلمات‌ها معتقد هستند که کار روی بسته تحریمی پنجم که قراردادن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی است، باید به زودی آغاز شود. در چارچوب این روند که چندی است آغاز شده، حضور ایران در نهادهای بین‌المللی نیز از تنش روزافزون با غرب مصون نماند و در 23 آذر 1401 در اقدامی بی‌سابقه ایران از کمیسیون مقام زن سازمان ملل متحد اخراج شد. حذف از این کمیسیون شاید در نگاه اول و با توجه به کارکرد این کمیسیون اقدام چندان نگران‌کننده‌ای نباشد، اما این بدعت قطعا تبعات پسینی برای تهران خواهد داشت و نخستین اثر آن بی‌اعتبار شدن وجهه کشور خواهد بود چراکه ایران که همواره مدعی رعایت حقوق زنان بوده، از کمیسیون مقام زن سازمان ملل متحد اخراج شده است.
اظهارات مقامات و روسای کشورهای اروپایی نیز در ماه‌های اخیر به‌شدت رویکردی تهاجمی علیه ایران به خود گرفته است؛ از دیدار امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه با چهره‌های اپوزیسیون جمهوری اسلامی و متهم کردن ایران به دروغ‌گویی تا اولاف شولتز، صدراعظم آلمان که بر تحریم‌های بیشتر ایران تاکید دارد و اظهارات ریشی سوناک، نخست‌وزیر انگلیس که اعلام می‌کند کشورش اقدامات بیشتر علیه ایران را در دستور کار دارد. هر کدام از اینها همراهی با روندی است که می‌تواند ایران را به روزهایی پرابهام رهنمون ‌کند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا نیز در تازه‌ترین اظهارنظر خود عنوان کرده است که «رفتارهای ایران بدون پیامد نخواهد ماند». شکل‌گیری کمپین خروج سفرای اروپایی از ایران و اخراج سفرای ایران از کشورهای اروپایی، روند دیگری است که در هفته‌های اخیر کلید خورده و فراخوانده شدن سفیر انگلیس از تهران در پی اعدام علیرضا اکبری به اتهام جاسوسی که تابعیت مضاعف بریتانیایی داشت، این نگرانی را به‌وجود آورده است که لندن رهبری این کمپین را به‌عهده گرفته باشد و پرواز سایمون شرکلیف، نه‌تنها بی‌بازگشت که مقدمه‌ای برای صدور بلیت‌های یک‌طرفه برای سایر سفرا باشد.

مسئله اوکراین
موضوع فروش پهپاد به روسیه و استفاده مسکو از این تسلیحات در جنگ علیه اوکراین نیز مسئله‌ای نیست که غرب از کنارش به‌راحتی عبور کرده و تلاشی برای بهره‌برداری حداکثری از آن صورت ندهد. سخنان جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اینکه «ایران با فروش پهپاد به روسیه به صورت بالقوه به ارتکاب جنایات جنگی توسط روسیه سهیم است»، در این حوزه نیز زنگ خطر را برای تهران به‌صدا درآورده است و سخنان وزیر امور خارجه ایران مبنی بر اینکه این پهپادها برای استفاده در جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار نگرفته تاکنون در عرصه بین‌الملل پاسخ مثبتی به همراه نداشته است. در این موضوع، سیاست زیرکانه روسیه برای قرار دادن نام ایران به‌عنوان حامی تسلیحاتی خود در حمله‌اش به یک کشور دیگر نیز نباید از نگاه‌ها مخفی بماند، چراکه براساس ادعای اوکراین در استفاده از پهپادهای ساخت ایران موجب شده در برخی محافل سخن از احتمال ارتکاب جنایت جنگی به میان بیاید، مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که چنانچه نقش پهپادهای ایران در این حملات روشن شود، بحث حقوقی ارتکاب جنایت جنگی را دنبال خواهند کرد. این نکته‌ای است که دیپلمات‌های باتجربه ایران طی ماه‌های اخیر بارها درباره‌اش هشدار داده‌اند و دستگاه دیپلماسی کشور را به چاره‌اندیشی در خصوص آن فراخوانده‌اند. در بیانیه هشدارآمیز جمعی از دیپلمات‌های سابق ایران درباره ادعای فروش پهپاد به روسیه و نافرجامی برجام که در مهرماه منتشر شده، آمده است:«آمریکا و غرب در یک اقدام جمعی با تحریک روسیه، این کشور را به گرداب جنگ اوکراین کشانده‌اند. این سوال که برنده این جنگ ویرانگر، کدام‌یک از طرفین منازعه خواهد بود، موضوعی قابل بحث است. اگرچه دولت ایران به‌لحاظ حقوقی، بی‌طرفی را نقض نکرده است، ولی سوال اینجاست که آیا در رویکرد کنونی ایران به جنگ اوکراین، به مصالح نظام و کشور توجه کافی مبذول شده است؟ همچنین جمهوری اسلامی ایران که از دیرباز پرچمدار مبارزه با استکبار و حمایت از مردم مظلوم و سرکوب‌شده در اقصی‌نقاط جهان بوده، اکنون با این سوال از سوی افکار عمومی در داخل و خارج مواجه است که در شرایطی که مردم اوکراین مورد تجاوز قرار گرفته‌اند، سیاست کنونی از کدام پشتوانه اخلاقی برخوردار است؟ ادعای اخیر مقامات اوکراینی درباره ارسال پهپاد و تسلیحات موشکی از سوی ایران برای تقویت جبهه روسیه در جنگ اوکراین با واکنش‌های زیادی از جمله تایید روسیه، آمریکا، دبیرکل سازمان ناتو، اتحادیه اروپا و اظهارات متناقض از سوی مسئولان عالیرتبه ایرانی مواجه شده است؛ این درحالی است که مسکو رفتاری دوگانه در قبال ایران در همکاری نزدیک با عربستان‌سعودی، ترکیه و کشورهای عربی رقیب یا دشمن ایران در فروش تسلیحات پیشرفته به آنها و همکاری‌های نفتی و گازی در مقابل جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته که با انتظارات ایران از این کشور همخوانی ندارد. بیم آن می‌رود که جمهوری اسلامی با جهت‌گیری‌های خود در موضوع جنگ اوکراین، مرتکب اشتباهی فاحش در این برهه تاریخی شود و عزت نظام اسلامی و کرامت مردم ایران در جهان مورد خدشه قرار گیرد و آیندگان، ما را مورد قضاوت و شماتت قرار دهند.»
این دیپلمات‌های باتجربه که در میان‌شان اسامی‌ای نظیر ابوالقاسم دلفی، سیدحسین موسویان، نصرت‌الله تاجیک، سیدجلال ساداتیان و جاوید قربان‌اوغلی به‌چشم می‌خورد هشدار دادند:«بدون نتیجه رها شدن مذاکرات هسته‌ای در کنار طرح ادعای فروش پهپاد و تسلیحات موشکی ایران به روسیه در جنگ اوکراین، بازی خطرناکی را برای ایران به‌وجود آورده و اروپا و آمریکا را در موقعیتی قرار داده تا علاوه بر تحریم‌های جدید علیه ایران، اقدام جمهوری اسلامی را به‌عنوان نقض آشکار قطعنامه 2231، در دستور کار شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دهند و احتمالا مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال و مجموع تحریم‌های بین‌المللی را بازگردانند.»

8 سال انزوای بین‌المللی و سایه جنگ
سخنرانی برای صندلی‌های نسبتا خالی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ورود به ایتالیا برای شرکت در اجلاس فائو بدون استقبال رسمی و عدم دعوت برای شرکت در ضیافت شام دولت ایتالیا، مخالفت پاپ با درخواست دیدار، هدف پرتاب اشیای مختلف قرار گرفتن در جریان سخنرانی در اجلاس دوربان 2 و البته 8 بار سفر به ونزوئلا کارنامه دوران رئیس‌جمهوری است که 10ماه پس از روی کار آمدن‌اش در سال 1384، با تصویب شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد باز شد، تا در تاریخ 9 مرداد 1385 نخستین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران به شماره 1696 به تصویب برسد. قطعنامه 1737، 5 ماه بعد به تصویب رسید و ایران ذیل ماده 41 فصل هفتم منشور هفتم رفت. 4 فروردین 1386 تاریخ سومین قطعنامه علیه ایران بود. چهارمین قطعنامه 9 ماه بعد و در 6 مهر 1387، تمام 15 عضو شورای امنیت با رای قاطع خود پنجمین قطعنامه خود علیه ایران را به‌تصویب رساندند. 28 اردیبهشت 1389 تاریخ ششمین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران بود تا کشور برای اولین بار ذیل ماده 42 فصل هفتم منشور ملل متحد رفته و عملا مجوز اقدام نظامی علیه ایران صادر شود. رئیس‌جمهور وقت اما بیشتر از آنکه برای حل بحران‌های در حال وقوع در عرصه دیپلماسی دغدغه داشته باشد، موضوعاتی نظیر نفی هولوکاست، به‌چالش کشیدن هژمون و نظم کنونی در سیستم جهانی و البته لزوم تجدید‌نظر در سازمان‌های بین‌المللی را در اولویت قرار می‌داد تا جایی که در نخستین حضور خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «امروز اصلاحات جدی در شورای امنیت بیش از هر زمان دیگری ضروری است.» شاید از این جهت بود که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، سخنان حسن روحانی مبنی بر حل‌وفصل پرونده هسته‌ای دلیل اصلی رای‌آوری او در سال 1392 بود. رئیس دولت یازدهم با واگذاری پرونده هسته‌ای به محمدجواد ظریف و پس از دو سال مذاکره با 1+5 توانست برای نخستین‌بار در تاریخ شورای امنیت، پرونده ایران را از شورای امنیت و ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج کند، چراکه تا پیش از آن کشورهایی که ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد رفته بودند، تنها با جنگ، یا تغییر رژیم از ذیل آن خارج شده بودند. اما به نظر می‌رسد در حال حاضر بار دیگر در حال پیمودن مسیری مشابه با مسیر دهه هشتاد هستیم.

وزارت امور خارجه کجای معادله است؟
امروز که روابط ایران با کشورهای اتحادیه اروپا در بالاترین سطح تنش قرار دارد، سوال این است که وزارت خارجه در این خصوص چه تدبیری اندیشیده است؟ سفارت‌خانه‌های ما در دو کشور انگلیس و فرانسه، ماه‌هاست که بدون سفیر اداره می‌شوند و دستگاه دیپلماسی در اجلاس داووس که ایران یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث در آن است، غیبت دارد. درحالی‌که ایران در تنش روزافزون با غرب قرار دارد، نه مجالی برای نقش‌آفرینی در غرب آسیا و نه قفقازجنوبی برای ایران مهیاست. به نظر می‌رسد که هر نوع نقش‌آفرینی موثر در منطقه متغیر وابسته‌ای دارد که همان وجود ثبات در روابط ایران و غرب است. قطعا پاسخ سوال علت توقف گفت‌وگوهای ایران و عربستان، نگاه ریاض به تحولات مرتبط با کاهش تنش ایران با غرب است. شاخ و شانه کشیدن‌های جمهوری‌آذربایجان نیز ریشه در تحولات دیپلماتیک حول محور ایران دارد. اتکای ارمنستان به ایران برای مقاومت در برابر فشارها در جهت بازگشایی کریدور زنگزور نیز با نگاه به جایگاه ایران در معادلات بین‌المللی تحقق خواهد یافت. در آستانه سرنوشت‌سازترین نشست شورای حکام آژانس و احتمال بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت قرار داریم، وزارت امور خارجه چه اقدامی در راستای حل‌وفصل اختلافات ایران و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت داده است؟

گمانه‌زنی درباره سناریوهای آینده
نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه مارس برگزار خواهد شد و موضوع تصمیم در قبال پرونده ایران در دستور کار قرار خواهد داشت. این شورا در نشست فصلی پیشین در روز پنجشنبه 26آبان با تصویب قطعنامه‌ای از ایران خواست که فورا با تحقیقات بازرسان آژانس در مورد ذرات پیداشده اورانیوم در تاسیسات اعلام‌نشده خود همکاری کند. همچنین در این بیانیه تاکید شده که اگر جمهوری اسلامی ایران آماده همکاری‌های ضروری برای رفع ابهام‌های آژانس نباشد، اقدام‌های دیگری در دستور کار قرار می‌گیرند که می‌تواند شامل ارجاع پرونده به شورای امنیت باشد. همین امر نیز موجب شده است تا این نگرانی ایجاد شود که ممکن است پایان سال، نقطه عزیمت مجدد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد و قرار گرفتن کشور در دور تسلسل باطلی باشد که انتهایش پرابهام خواهد بود. همچنین بازگشت به شورای امنیت قطعا مقدمه‌ای بر استفاده تروئیکای اروپایی از «مکانیسم ماشه» در آینده نزدیک خواهد بود. طبق بندهای 36 و 37 برجام، هر یک از طرف‌های توافق می‌توانند به کمیسیون مشترک شکایت کنند و این کمیسیون برای حل‌وفصل موضوع 15روز فرصت دارد؛ مسائل حل‌وفصل نشده به وزیران خارجه ارجاع داده می‌شود، که 15روز دیگر فرصت دارند. سپس کمیسیون مشترک پنج‌روز دیگر فرصت دارد تا مسئله را حل‌وفصل کند. اگر پس از این فرایند 35روزه، طرف شاکی هنوز راضی نباشد، می‌تواند موضوع را به‌عنوان تخطی چشم‌گیر از توافق، به شورای امنیت ارائه کند و این شورا باید ظرف 30 روز در مورد قطعنامه‌ای برای ادامه‌ تعلیق تحریم‌ها رای بدهد؛ قطعنامه‌ای که طرف شاکی می‌تواند وتو کند (به جز آلمان که عضو دائم شورای امنیت نیست)، و به این ترتیب، تحریم‌ها به جای خود برگردند. این مکانیسم که به (Snapback) نیز شناخته می‌شود همان شمشیر داموکلسی است که می‌تواند با تصمیم سه کشور اروپایی که همچنان عضو توافق هسته‌ای باقی مانده‌اند، تمام آنچه در برجام توسط ایران رشته شده بود را پنبه کند و 6 قطعنامه‌ای را که حاوی تحریم‌های فلج‌کننده علیه تهران بودند را احیا کرده و بار دیگر ایران را به‌عنوان «تهدید نظم و امنیت جهانی» به دنیا معرفی کند. در نتیجه این قطعنامه‌ها تمامی فعالیت‌های مرتبط با صنعت هسته‌ای ایران، شامل برنامه‌های تحقیق و توسعه، باید متوقف شوند. انتقال یا صادرات هرگونه اقلام مرتبط با سلاح هسته‌ای به ایران ممنوع خواهد شد، افراد و نهادهای درگیر در برنامه موشکی و هسته‌ای ایران بار دیگر در فهرست تحریم قرار خواهند گرفت و تحریم تسلیحاتی ایران از نو برقرار خواهد شد. این قطعنامه‌‌ها همچنین از کشورهای جهان می‌خواهند کشتی‌های باری از ایران یا به مقصد ایران را بازرسی کنند و محموله‌های غیرقانونی را ضبط کنند.
این عنوان البته تنها به بازگشت تحریم خلاصه نخواهد شد؛ قرار گرفتن پرونده ایران ذیل فصل هفتم همان سایه جنگی است که در کنار موضوع پهپادها می‌تواند تهران را در معرض خطر بالقوه تهدید نظامی هرچند محدود قرار دهد. انزوای بین‌المللی نیز کشور را در مرزهای خود محدود و امکان نقش‌آفرینی موثر در هرگونه سازوکار بین‌المللی را از تهران سلب می‌کند. شاید ساده‌ترین و نزدیک‌به‌ذهن‌ترین مثال برای خروج ایران از سازوکارهای منطقه‌ای در صورت بازگشت قطعنامه‌های فصل هفتم، بحث دستاورد کشور در موضوع عضویت در پیمان همکاری شانگهای باشد که در نشست بعدی این گروه در هند تثبیت خواهد شد، اما بازگشت قطعنامه‌ها بار دیگر این فرآیند عضویت را با موانع و مشکلاتی مواجه و تلاش چندین‌ساله ایران را بی‌اثر خواهد کرد. در فضای داخلی کشور نیز بازگشت قطعنامه‌ها هرگونه امید به رفع مشکلات اقتصادی را از بین خواهد برد و این به‌معنای افزایش تنش در جامعه و شدت یافتن نارضایتی‌های مرتبط با دغدغه‌های معیشتی است.
امروز معدود حامیان دیپلماتیک ایران درصدد آن هستند تا با باز نگاه داشتن پنجره مذاکرات، مانع از مرگ توافقی شوند که به مهمترین دستاورد دیپلماسی قرن شهرت یافته بود. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که برای عدم حضورش در نشست تصمیم‌گیری اروپا در قبال سپاه پاسداران مورد انتقاد مستقیم دو تن از اعضای پارلمان اروپا قرار گرفته بود، پس از این نشست در تماس با وزرای امور خارجه ایران و آمریکا در این رابطه به رایزنی پرداخت. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز این روزها بار دیگر در انتظار موافقت مقامات ایران برای سفر به تهران برای گفت‌وگو پیرامون پرونده پادمانی پیش از برگزاری نشست شورای حکام است؛ تلاش این دو دیپلمات اسپانیایی و آرژانتینی در کنار اراده برای حل‌وفصل تنش در پایتخت‌ها می‌تواند مانعی برای افزایش سطح تنش و مدیریت فضای کنونی میان ایران و غرب باشد. از دید برخی کارشناسان با پایان‌دادن به ادعاها در خصوص حضور ایران در کنار روسیه در جنگ اوکراین و آغاز مذاکرات مستقیم با آمریکا شاید بتواند پیش‌درآمد متوقف کردن قطار ترمزبریده‌ای باشد که بار دیگر روند توسعه کشور را متوقف و اجازه بازیگری فعال در روندهای بین‌المللی را از تهران سلب کرده است. بازگشت قطعنامه‌ها هرچند همه طرفین توافق هسته‌ای را به دلیل مرگ برجامی که دو سال برایش مذاکرات فشرده صورت گرفته، متضرر خواهد کرد، اما در این میان، ایران تبعات بیشتری را متحمل خواهد شد.

اپلیکیشن باشگاه مشتریان پیام رسون